Co dalej z Rządowym Programem Inwestycji Strategicznych, który w założeniu miał wspierać jednostki samorządu terytorialnego, pobudzić inwestycje publiczne i zrekompensować straty spowodowane pandemią Covid-19? Fundusz stworzony przez rząd M. Morawieckiego, będący częścią programu Polski Ład, traktowany był przez wiele samorządów jako swego rodzaju jałmużna. W praktyce doszło do scentralizowania podziału środków, co w żaden sposób nie rekompensowało olbrzymich problemów, z którymi musiały zmagać się w czasie rządów PiS, chociażby przy finansowaniu oświaty.

O Programie głośno zrobiło się przed wyborami parlamentarnymi. We wrześniu opublikowano wyniki ósmej edycji, w której rozdzielono rekordową kwotę prawie 26 mld zł (od 2021 roku, w siedmiu wcześniejszych edycjach niecałe 72 mld zł). Dofinansowaniem płynącym z budżetu do gmin skwapliwie zaczęli chwalić się także kandydaci PiS. Wyborców to nie przekonało. Efektu nie dały ani symboliczne czeki wręczane samorządom ani kreowanie się na łącznika pomiędzy potrzebami mieszkańców a rządem. Prawo i Sprawiedliwość, choć w całym kraju zagłosowało na nie najwięcej osób, władzę straciło, a przy okazji jeden mandat w Poznaniu.

Kto otrzymał dofinansowanie?

Środki z ósmej edycji programu będą przekazane samorządom, które złożyły wnioski na przełomie lipca i sierpnia tego roku. Gmina, powiat czy miasto mogły przygotować 3 projekty. Największe szanse na dofinansowanie miały te związane z budową dróg, infrastrukturą wodno-kanalizacyjną tworzeniem źródeł ciepła zeroemisyjnego czy tworzenie odnawialnych źródeł energii. Na opublikowanej na początku września liście inwestycji z Wielkopolski, mających wsparcie, znalazło się 27 projektów realizowanych na terenie powiatu poznańskiego i trzy w Poznaniu.

• Gmina Buk 7,98 mln zł otrzymała na rozbudowę oczyszczalni ścieków w Wielkiej Wsi.
• Gmina Czerwonak otrzymała 5,943 mln zł na rozbudowę sieci wodociągowej w Kicinie, Czerwonaku, Mielnie, Klinach i Dębogórze oraz 1,877 mln zł na modernizację stacji uzdatniania wody w Kicinie, która zaopatruje wodę wcześniej wymienione miejscowości.
• Gmina Dopiewo kwotą 9 mln zł dofinansuje rozbudowę Szkoły Podstawowej nr 2 im. Ignacego Jana Paderewskiego w Skórzewie.
• Gmina Kleszczewo otrzymała 8 mln zł na przebudowę dróg w Gowarzewie oraz 2 mln zł na budowę żłobka w Tulcach.
• Gmina Komorniki otrzymała dofinansowanie na budowę boiska wielofunkcyjnego przy szkole podstawowej w Wirach oraz rewitalizację zabytkowej Organistów w Komornikach.
• Gmina Kostrzyn 7 999 999 zł przeznaczy na zagospodarowanie przestrzeni centrum miasta – Rynku i układu komunikacyjnego.
• Miasto i Gmina Kórnik otrzymała 3,8 mln zł na przebudowę ul. Czołowskiej i 2 mln zł na przebudowę ul. Zwierzynieckiej. Luboń otrzymał 8 mln zł na budowę ulicy Buczka wraz z odcinkiem ul. Morelowej.
• Gmina Mosina otrzymała 7 mln zł na rozbudowę przedszkola nr 3 w Mosinie i 1 mln zł na budowę boiska wielofunkcyjnego w Daszewicach.
• Murowana Goślina otrzyma 2 mln zł na rozbudowę ul. Spokojnej oraz 6 221 430 zł na przebudowę budynku dworca i rewitalizację terenu wokół. Do gminy trafi także 7,6 mln zł na budowę sieci kanalizacji sanitarnej na terenie Gmin Związku Międzygminnego „Puszcza Zielonka”.
• Miasto i Gmina Pobiedziska kwotę 25 mln zł przeznaczy na budowę infrastruktury sportowo-rehabilitacyjno-edukacyjnej.
• Gmina Puszczykowo otrzymała 6,8 mln zł na budowę budynku Miejskiego Ośrodek Pomocy Społecznej oraz 1,9 mln zł na przebudowę ulic Niwka i Kwiatowej.
• Gmina Rokietnica otrzymała 2 mln zł na budowę ul. Głównej w Krzyszkowie i ul. Zacisze w Rokietnicy.
• Gmina Stęszew otrzyma 2 mln zł na remont jezdni pomiędzy Twardowem a Wronczynem.
• Do Gminy Suchy Las trafi 7,6 mln zł na przebudowę ul. Czołgowej w Złotnikach w ramach modernizacji infrastruktury związanej z obronnością.
• Gmina Swarzędz otrzyma 8 mln zł na budowę ul. Czarnoleskiej i ul. Spółdzielczej w Kruszewni, 15,6 mln zł na rozbudowę Szkoły Podstawowej w Wierzonce oraz 2 mln zł na rozbudowę ul. Olszynowej w Rabowicach.
• Gmina Tarnowo Podgórne 8 mln zł dofinansuje budowę północno-wschodniej obwodnicy miasta.
• Kwota 1,9 mln zł trafi do Domu Pomocy Społecznej w Lisówkach na instalację pomp ciepła o co wnioskował Powiat Poznański.
• Miasto Poznań otrzyma 2 mln zł na budowę drogi rowerowej przy ul. Strzeleckiej i ul. Królowej Jadwigi. 8 mln zł przeznaczone zostanie na rozbudowę Chwiałki. Powstać na tu wielofunkcyjne boiska, które można przekształcić w sztuczne lodowisko. 30 mln zł ma zostać przeznaczone na budowę pływalni krytej przy ul. Taborowej.

Promesa z Banku Gospodarstwa Krajowego

Wypłatą środków z Rządowego Programu Inwestycji Strategicznych zajmuje się Bank Gospodarstwa Krajowego. Jaka jest dalsza, powyborcza rzeczywistość z wypłatą tych środków?

– Jeżeli decyzją Prezesa Rady Ministrów dany wniosek otrzymał zgodę na dofinansowanie, samorząd uzyskuje od Banku Gospodarstwa Krajowego wstępną promesę.  To dokument, który zawiera wymagania związane z procedurą wyłonienia wykonawców dofinansowywanej inwestycji. Po otrzymaniu wstępnej promesy samorząd musi znaleźć wykonawcę projektu i podpisać z nim umowę. Wówczas otrzymuje od nas promesę inwestycyjną, która opiewa na część (najczęściej 95-98 proc.) kwoty z przetargu. Promesa jest przyrzeczeniem wypłaty tej kwoty. Płatności z promesy będą uzależnione od tego, czy inwestycja zamknie się w 12 miesiącach, czy będzie trwała dłużej. W przypadku inwestycji trwających do roku jest to jedna płatność, po zakończeniu. W przypadku dłuższych inwestycji jest to rozliczane w transzach, zawsze po zrealizowaniu określonego wcześniej etapu. Jednak w pierwszej kolejności to samorząd musi uruchomić swoje pieniądze, które sam dokłada do tej inwestycji, a dopiero w dalszej kolejności wypłacane są transze z Programu – wyjaśnia Anna Czyż, rzecznik Banku Gospodarstwa Krajowego.

Gminy muszą znaleźć wykonawców i podpisać z nimi umowy

Jaka jest dalsza procedura wykorzystania przyznanych środków? Samorządy, aby wykorzystać środki z programu Polski Ład zobowiązane są w terminie 9 miesięcy rozpocząć i przekazać do BGK informacji o ogłoszeniu postępowania zakupowego. Na przykład Gmina Komorniki otrzymała dofinasowanie 2 mln zł do budowy boiska wielofunkcyjnego wraz z bieżnią przy Szkole Podstawowej w Wirach oraz dofinansowanie do rewitalizacji zabytkowej Organistówki w Komornikach. Tu kwota wynosi 6 mln zł.

Jak informuje Urząd Gminy, w przypadku budowy boiska, postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego, czyli zawarcie umowy z wykonawcą, zaplanowane jest na pierwszy kwartał 2024 roku. W przypadku Organistówki, która jest jednym z najcenniejszych zabytków w gminie i po rewitalizacji ma zostać przeznaczona na cele społeczno-kulturalne, procedura rozpocznie się jeszcze w tym roku. Samorząd planuje przeznaczyć budynek działalność kulturalno-oświatową, być może mogło być tu ulokowane muzeum regionalne.  Zgodnie z przyjętym projektem, budynek zostanie rozebrany, odzyska solidną podbudowę, na niej staną ściany i odnowiony charakterystyczny, trójspadowy dach. Zakończenie prac przewidziane jest w roku 2026.  Podobne procedury realizowane są także przez inne gminy.

Nowy rząd nie chce centralizować pomocy dla samorządów

Co dalej z Rządowym Programem Inwestycji Strategicznych? Niedawno ogłoszono wyniki IX edycji, której celem było dofinansowanie oświetlenia ulicznego w gminach (w powiecie poznańskich środki na te cele ma otrzymać 10 gmin). Zapewne to także ostatnia edycja i przekazywanie środków w takiej formule i na takich zasadach. Decyzje podejmie już rząd premiera Donalda Tuska. W swoim expose zarzucił Prawu i Sprawiedliwości niszczenie samorządu, centralizację, stronnicze rozdawanie pieniędzy. – Chcieliście wyrzucić na śmietnik historii tę ideę prawdziwego samorządu, gdzie ludzie autonomicznie, w swoim miejscu zamieszkania decydują o swoim życiu, a władza centralna jest od tego, żeby pomagać ułatwiać, a nie żeby narzucać własną wolę – podkreślał w swoim expose Donald Tusk i obiecywał, że koalicją będzie się dzieliła odpowiedzialnością, funduszami, decyzjami, władzą z samorządem terytorialnym każdego szczebla. Zadeklarował także odblokowanie oczekiwanych przez samorządy środków unijnych.

Potrzebna jest nowa ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego

A jakich zmian oczekują od nowego rządu i parlamentu samorządy? Wójt Tarnowa Podgórnego Tadeusz Czajka uważa, że najważniejszą sprawą do załatwienia jest uporządkowanie systemu finansów publicznych i zapewnienie wystarczających dochodów na realizację powierzonych zadań.

– Najbardziej brakuje nam przewidywalności. Po działaniach rządu PiS nie jesteśmy w stanie zaplanować czegoś w dłuższej perspektywie czasu, bo nie wiemy jakie będziemy mieć dochody. To muszą być działania podjęte w pierwszej kolejności – podkreśla wójt Tarnowa Podgórnego.  – Oczywiście wymagalny jest taki algorytm, który uwzględni naszą różnorodność, bo samorządy gminne są bardzo różne. System, który działał przed wejściem Polskiego Ładu, choć nie był idealny i wymagał też pewnej naprawy, w jakiś sposób to porządkował. Zamiast naprawy został zniszczony i dzisiaj działamy w oparciu o przewidywalność w okresie jednego roku. Nie byliśmy w stanie zaplanować większych zadań, chyba że ktoś miał dobre relacje z rządzącymi w Warszawie i wtedy mógł liczyć na ogromne kwoty. Nie o taki samorząd chodzi. Chodzi nam o niezależność, o zdolność kreowania własnych dochodów i o rozwiązania, które pozwolą jest zwiększać – zaznacza Tadeusz Czajka.

Wśród najważniejszych postulatów organizacji skupiających samorządy – Związku Powiatów Polskich, Związku Miast Polskich, Związku Gmin Wiejskich RP, jest objęcie samorządów udziałami we wpływach z podatku PIT do poziomu jaki był przed zmianą ustawowy w 2019 roku, zwiększenia udziału w CIT, zwiększenie subwencji oświatowych i likwidacji Wód Polskich, by móc samodzielnie decydować o opłatach za wodę.

/AP/